"Gazeta Olsztyńska"
Początki działalności ,,Gazety Olsztyńskiej"
Narodziny ,,Gazety Olsztyńskiej" stały się bardzo istotnym momentem w kształtowaniu świadomości narodowej mieszkańców Warmii. Pismo powstało w atmosferze szczególnego zbliżenia się polskich Warmiaków do wszystkiego co polskie i z polskocią związane. Zwłaszcza od roku 1830, gdy w Polsce miało miejsce pierwsze powstanie narodowe, polska ludność warmińska zaczęła żywo interesować się wydarzeniami związanymi z ich ojczyzną. Mieszkańcy Warmii udzielali powstańcom schronienia, czasem nawet brali aktywny udział w zrywach narodowych. Wpływ na rozwój ruchu polskiego na Warmii miała też polityka zaborcy pruskiego, który poprzez kulturkampf, zamiast wytrzebić polskość z tych terenów, tylko zachęcił ludność do stawiania oporu. Wydarzenia gietrzwałdzkie z roku 1877 – czyli objawienia – były apogeum rozwoju świadomości narodowej i pobudziły wyobraźnię działaczy warmińskiego ruchu polskiego do wzmożenia aktywnych działań.
Narodziny ,,Gazety Olsztyńskiej"
Zanim na Warmii powstało lokalne pismo, dominowały gazety z innych regionów Polski. Największą popularnością cieszyła się gazeta ,,Pielgrzym". Ks. Józef Jordan w parafii Gietrzwałd zapewnił temu pismu aż 40 stałych abonentów. Inne gazety, które docierały wraz z pielgrzymami z Polski, to m.in. ,,,Przyjaciel Ludu", ,,Wielkopolanin" czy ,,Katolik". Na Mazurach działały gazety takie jak ,,Przyjaciel Ludu" (ukazująca się w Ełku) czy ,,Gazeta Lecka" (Giżycko). Potrzebę informacji przez długie lata zaspokajał też tygodnik ,,Kreisblatt".
Konieczność założenia polskiego pisma warmińskiego widzieli Wojciech Kętrzyński i Maksymilian Andryson. Początki ,,Gazety Olsztyńskiej" wiążą się jednak z osobą Jana Liszewskiego. Praktyką drukarską Liszewski odbył u Jarosława Leitberga w Poznaniu. Tam zetknął się z Sewerynem Pieniężnym seniorem, późniejszym redaktorem i wydawcą ,,Gazety Olsztyńskiej". Działalność Liszewskiego nie mogła się obyć bez pomocy materialnej, którą dostał od m.in. Komitetu Pomocy Mazurom z Poznania oraz grona uświadomionych Warmiaków, do których należeli Franciszek Szczepański z Lamkowa, Andrzej Samulowski z Gietrzwałdu i Jakub Mazuch z Rasząga. Z pomocą materialną przyszli także: Piotr Sznarbach z Gietrzwałdu, Andrzej Kaber z Woryt, Józef Thiel z Czerwonki oraz Antoni Sikorski z Gietrzwałdu. Prawdopodobnie ci wszyscy panowie uczestniczyli na naradzie redakcji ,,Gazety Toruńskiej" pod kierownictwem Ignacego Danielewskiego, która odbyła się 4 czerwca 1885 roku. Na tym spotkaniu warmińscy działacze potwierdzili gotowość poparcia i utrzymania pisma. Szczególnie pomoc Jan Liszewski otrzymał od Andrzeja Samulowskiego. On to przywiózł z Poznania maszynę drukarską, a ponieważ Liszewski nie zdążył przygotować pomieszczenia na drukarnię w Olsztynie, numer próbny ,,Gazety" wydrukowano w Gietrzwałdzie 25 marca 1886 roku.
Początki ,,Gazety Olsztyńskiej"
W pierwszym oficjalnym numerze pisma, z 16 kwietnia 1886, ukazała się odezwa ,,Do Czytelników". Twórcy gazety wyjaśnili powody powstania pisma, a także postanowienia, które odtąd będą obowiązywały w wydawaniu gazety. Przez pierwsze pięć lat ,,Gazeta Olsztyńska" była tygodnikiem, a jej nakład wynosił zaledwie 180 egzemplarzy. Główny dochód czerpała z ogłoszeń kupców i rzemieślników, zarówno miejscowych, jak i obcych. Ponadto głównym ośrodkiem finansującym działalność ,,Gazety" był Poznań.
Wraz ze wzmożoną akcją germanizacyjną w piśmie zaczęły się pojawiać teksty patriotyczne, propagujące polskość. Pojawiały się odezwy kierowane do rodziców, aby uczyli swoje dzieci mówić, czytać i pisać po polsku, aby nie zapominali o pieśni polskiej. Uświadamiano również czytelników, że wszyscy Polacy, niezależnie od miejsca zamieszkania, są jedną, wielką rodziną, a ich zadaniem jest wzajemne wsparcie i obrona swojej tożsamości narodowej. Nawiązywano również do wytrwania w wierze katolickiej i między innymi organizowano wiece, w których przewodniczyli Jan Liszewski, Andrzej Samulowski i Franciszek Szczepański. Na łamach ,,Gazety" działacze stawali również w obronie pokrzywdzonych Polaków, którzy doznali zniewagi ze strony Niemców.
,,Gazecie" nie wróżono jednak długiego żywota. Głównym problemem, z jakim borykali się wydawcy, były przede wszystkim kłopoty finansowe. Brakowało pieniędzy na kupno papieru i farby drukarskiej, a także na pokrycie kosztów przesyłek pocztowych okazowych egzemplarzy pisma. Aby zmniejszyć wydatki do minimum, Liszewski sam wykonywał obowiązki redaktora, zecera, drukarza i kolportera. W następnych latach trudności finansowe jeszcze bardziej dały się we znaki z powodu wojny światowej.
Mimo wszelkich trudności ,,Gazeta Olsztyńska" odniosła sukces. Dzięki inicjatywie polskich działaczy warmińskich i wsparciu ludzi zaangażowanych w działalność pisma odegrała ważną rolę w budzeniu świadomości narodowej wśród polskiej ludności warmińskiej. Wsparcie miasta Poznania, a także regionu pomorskiego dało początek integracji Warmii z pozostałymi regionami Polski. Oznaczało to dalsze utrwalanie polskości tej ziemi.
Łukasz Klęczar
