Bazylika Narodzenia NMP
W Gietrzwałdzie na górce, łagodnie spadającej ku rzece, postawiono drewniana kaplicę. W czasie wojen polsko-krzyżackich wieża i kaplica zostały zniszczone. W XV wieku postawiono jednonawową świątynią na podmurówce z kamienia z płaskim, drewnianym stropem i wieżą od strony zachodniej, w górnej części drewnianej. Kościół był wiele razy przebudowywany. Pierwszy raz kapitalnego remontu dokonano w XVI wieku. Wprowadzono styl renesansowy – okna ostrołukowe zastąpiono wówczas prostokątnymi. W okresie baroku świątynię wyposażono w nowe ołtarze. W 1790 roku biskup Ignacy Krasicki nadał kościołowi dwa nowe tytuły: św. Jana Ewangelisty i św. Apostoła Piotra i Pawła. W XIX wieku wzmocniono fundamenty i ściany. Po objawieniach świątynia przybrała kształt krzyża rzymskiego w miejsce dawnego prostokąta. Rozbudowę świątyni prowadzono według projektu Arnold Guldenpfenniga, autora wielu budowli sakralnych w Niemczech w II. poł. XIX w. Projekt zakładał rozbudowę świątyni w stylu północnoniemieckiego gotyku ceglanego. Powiększono trzykrotnie prezbiterium i dobudowano transept z emporami. Rozebrano drewnianą wieżę i wzniesiono murowaną z cegły ze zwieńczeniem gotyckim. Na wieży znajduje się zegar z 1885 oraz trzy dzwony. Dach kościoła pokryto dachówką, a wieżę-blachą. Po północnej i południowej stronie przylegają do bryły kościoła dwukondygnacyjne kaplice zakończone półkolistymi absydami, przykrytymi połówkowym dachem stożkowym. Po 1884 przy kościele wybudowano również organistówkę. Od 13 VIII 1945 roku, kustoszami sanktuarium gietrzwałdzkiego są kanonicy Regularni Laterańscy z Krakowa. Za ich sprawą odnowiono obejście kościoła, a przed uroczystościami stulecia objawień Matki Bożej generalnie odnowiono wnętrze świątyni m.in. umieszczono nową posadzkę marmurową i przywrócono dawny blask polichromii. Kościół w Gietrzwałdzie rozbudowywano zawsze z rozwagą, bez naruszenia osobliwego charakteru tej świątyni. Chociaż znacznie powiększono jej powierzchnię, to jednak został zachowany spokojny i regularny układ. Nie naruszono w niczym wyposażenia.
